در گفت وگو با پول من اعلام شد
اقلیم، زلزله و سیل عوامل جدید کوچ الزامی
پول من: بیش از 80 درصد جمعیت کشور اثرات بیابان زایی را احساس می کنند و پیش بینی می شود این پدیده، 12 میلیون هکتار زمین را در کشور بصورت سالیانه دربرگیرد، ضمن آنکه در شهرهای کشور با وقوع سیل و زلزله های مخرب موجی از جابجایی جمعیت رقم خورده و پیش بینی ها نشان میدهد باتوجه به شکنندگی محیط زیست ایران و لطمه پذیری آن در مقابل بحران های محیط زیستی و اقلیمی و با ادامه روندهای مخرب آن، مهاجرت نه فقط به شهرهای هم اکنون پر ازدحام ایران، بلکه در سالهای آتی به سایر کشورها نیز افزایش می یابد.
دکتر رقیه صمدی، دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران در گفت و گو با ایسنا، مهاجرت در رابطه با تغییرات محیط زیستی و اقلیمی را بعنوان یک عامل رایج در جابجایی افراد در طول تاریخ جوامع بشری دانست و اظهار داشت: تحقیقات باستان شناسی، تغییرات آهسته یا ناگهانی شرایط محیطی را با تعدادی از بزرگترین مهاجرت های بشر مرتبط می داند، بدین سبب می توان اظهار داشت که رابطه بین مهاجرت و محیط زیست پدیده جدیدی نیست؛ قحطی بزرگ "ایرلند" از اواسط قرن نوزدهم تا طوفان گرد و غبار در آمریکا در اوایل قرن بیستم و بسیاری دیگر از نمونه های گوناگون در تاریخ نشانگر این است که افراد به سبب تغییر در وضعیت محیطی خود مجبور به مهاجرت شده اند.
وی افزود: در حقیقت، مهاجرت برای قرن ها یک استراتژی سازگاری سنتی بوده است و مردم در پاسخ به استرس های اقلیمی، درگیر مهاجرت بلندمدت و کوتاه مدت بوده اند. بعنوان مثال، معیشت جوامع دامپرور عشایری همیشه تحت تاثیر جابجایی بعنوان ابزاری برای مقابله با تغییرپذیری مطرح بوده است.
صمدی اشاره کرد: با استناد به گزارش اخیر هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC)، مهاجرت می تواند یک راهکار سازگاری باشد؛ راهی که به مردم کمک می نماید با دور شدن از مسیر آسیب، به زنده ماندن افراد در معرض خطر یا در جستجوی شغل در مناطق دیگر و پشتیبانی از خانواده ها در بازگشت به زندگی کمک نماید.
وی افزود: اما در مقابل، شواهد تاریخی نیز نشان میدهد برخی جوامع قادر بوده اند تا بوسیله انواع استراتژی ها و با بهره گیری از دانش انباشته بوسیله تجربه، زندگی و معیشت خودرا با تغییرات اقلیمی و محیطی تطبیق دهند. بعنوان مثال، منطقه "ساحل" در طول تاریخ بطور مکرر با تغییرات شدید اقلیمی و رویدادهایی مانند خشکسالی مواجه بوده است. بنابراین، جوامع واقع در منطقه "ساحل" مجبور بودند با تنوع بخشیدن به معیشت خود و اتخاذ انواع محصولات جدید بطور منظم با شرایط بارندگی و خشکسالی نامطمئن سازگار شوند.
دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران، با تاکید بر این که مهاجرت های اقلیمی خصوصاً در مناطق کمترتوسعه یافته به سبب شکنندگی بیشتر محیط و لطمه پذیری بیشتر ساکنین، قدمت طولانی دارد، اظهار نمود: کوچ عشایر در ایران نماد بارزی از مهاجرت های اقلیمی محسوب می شود؛ چونکه افراد کوچ نشین در پی یافتن شرایط محیطی بهتر بین قلمروهای ییلاقی و قشلاقی درحال حرکت و جابجایی بوده اند و برای مقابله با شرایط سخت محیطی و یافتن مراتع برای دام هایشان از نقطه ای به نقطه دیگر نقل مکان می کرده اند.
وی افزود: بعلاوه، پدیده مهاجرت های اقلیمی در بستر کشورمان همیشه به شکل مهاجرت های روستا- شهری خودرا نمایان کرده است. روستانشینی در ایران سابقه چندین هزار ساله دارد؛ چونکه در ضمن زمان های طولانی همیشه روستاها در معرض تهدیدات محیطی و یا انسانی بوده اند، به شکلی که هم اکنون پایداری محیطی در خیلی از روستاها در معرض خطر قرار گرفته و به سبب مسائلی همچون خشکسالی و کمبود بارش، کاهش حاصلخیزی خاک و کاهش بازده کشاورزی و سایر عوامل محیط زیستی و اقلیمی، برخی روستاها درحال از دست دادن جمعیت خود هستند.
صمدی با تاکید بر این که این امر تنها معطوف به روستاها نبوده، بلکه در مهاجرت های شهر- شهری نیز اثرگذار بوده است، تصریح کرد: نتیجه جدال عوامل محیطی با معیشت مردم را می توان در مهاجرت ساکنان نواحی جنوبی و جنوب شرقی کشور به سمت نواحی شمالی مشاهده کرد. بااینکه در طول تاریخ خیلی از روستاها در کشور توانسته اند با بهره گیری از دانش بومی و امکانات محلی با شرایط محیطی سازگار شوند، اما مهاجرت برای تعدادی از روستانشینان امری اجتناب ناپذیر بوده است.
وی نمود دیگر مهاجرت های اقلیمی در کشور را در مهاجرت معکوس شهر- روستا عنوان نمود و اظهار داشت: همه ساله در کشور تعدادی از ساکنان شهری برای گریز از محیط آلوده شهرها به مناطق روستایی یا شهرهای کوچک مهاجرت می کنند. بااینکه انگیزه ها و دلیلهای متفاوتی در این دو نوع جابجایی وجود دارد، اما در این میان محرک اصلی همان تغییر اقلیم و فشارهای محیط زیستی است که بعنوان پیشران مهم مهاجرت ایفای نقش می کند.
مهاجرت های اقلیمی در ایران
دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران، ایران را یکی از مناطق پرتنش و مخاطره خیز به لحاظ تغییرات اقلیمی و فشارهای محیط زیستی توصیف کرد و اظهار داشت: بطور کلی، ۸۲ درصد از مساحت کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد و میانگین بارش آن در حدود ۲۵۰ میلی متر مربع است که این میزان کمتر از یک سوم میانگین بارش جهانی است. اما با این وجود وقوع سیل، مناطق زیادی از کشور را درگیر خود می کند.
وی با اعلان اینکه هم اکنون ایران بعنوان ششمین کشور مخاطره خیز در جهان است که شاهد بلایای طبیعی مختلفی همچون رانش زمین، سیل و خشکسالی است، افزود: از طرف دیگر، در طول یک قرن گذشته، کشور شاهد افزایش دمای هوا بوده است، بطوریکه در مقایسه با ۱۰۰ سال قبل یک درجه سانتی گراد گرم تر شده است و برمبنای سناریوهای تغییر اقلیم تا سال ۲۰۵۰، تعداد روزهای گرم سال به ۳۰ تا ۹۰ روز افزایش خواهد یافت و در نتیجه افزایش درجه هوا، طوفان های شن به لحاظ فراوانی و شدت وقوع در آینده افزایش خواهد یافت.
صمدی، تغییر اقلیم و کمبود بارش های ناشی از آن را از عوامل کاهش منابع آبی و خشکسالی در کشور نام برد و اظهار نمود: بعنوان مثال در سال ۲۰۱۸، سطح بارش ها با افت ۲۵ درصدی منجر به وقوع کم آبی حتی در مناطق پرآب شمالی و شمال غربی کشور شده است. بعلاوه هم اکنون بیش از ۸۰ درصد جمعیت کشور اثرات بیابان زایی را احساس می کنند و پیش بینی می شود این پدیده، ۱۲ میلیون هکتار زمین را در کشور بصورت سالیانه دربرگیرد.
وی ناامنی غذایی را یکی دیگر از نتایج اقلیمی ذکر کرد که در نتیجه تغییر اقلیم، خشکسالی و کاهش تولیدات کشاورزی، خیلی از مردم ایران را در معرض تهدید قرار داده است، اضافه کرد: بیش از ۴۹ درصد جمعیت کشور هم اکنون در معرض خطر ناامنی غذایی قرار دارند و دراین زمینه باید در نظر داشت که کشاورزی از عمده ترین کارهای اقتصادی خصوصاً در نواحی روستایی کشور است که به منابع آبی متکی است، به شکلی که طبق آمار رسمی کشور، حدود ۱۹.۱ درصد از جمعیت کل کشور و حدود ۵۲.۸ درصد از جمعیت روستایی کشور در این بخش فعالیت دارند.
به گفته ی ایشان، آوارگی و جابجایی چه در نتیجه اثرات تغییرات اقلیمی باشد و یا در اثر عوامل دیگر، پرواضح است که افراد جابجا شده، لطمه پذیری بیشتری در مقابل شوک های اقلیمی داشته و با ریسک های بزرگی در زندگی مواجه می شوند.
صمدی همچون شرایط ناپایدار زندگی را شامل "فقدان دسترسی به خدمات و منابع"، "ناامنی غذایی" ذکر کرد که خصوصاً در بین زنان و کودکان که لطمه پذیری بیشتری در مقابل شوک های اقلیمی دارند، مشاهده می شود، بطوریکه در سطح جهانی، زنان و کودکان ۱۴۰ برابر بیشتر از مردان در معرض خطر مرگ به هنگام وقوع سیل قرار دارند.
دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران، افزود: بر این اساس پیش بینی ها بر این است که باتوجه به شکنندگی محیط زیست ایران و لطمه پذیری آن در مقابل بحران های محیط زیستی و اقلیمی و با ادامه روندهای مخرب آن، مهاجرت نه فقط به شهرهای هم اکنون پر ازدحام ایران، بلکه در سالهای آتی به سایر کشورها نیز افزایش می یابد.
رتبه بالای ایران در جابجایی ناشی از بلایای طبیعی
وی تصریح کرد: باتوجه به آمار جهانی، از کل ۷ میلیون جابجایی جدید که در اثر بلایای طبیعی در نیمه اول سال ۲۰۱۹ در جهان به ثبت رسیده است، کشور ایران با ۵۰۱ هزار جابجایی جدید دارای رتبه چهارم در جهان بود. بالا بودن این آمار و ارقام نشان دهنده وضعیت پرخطر کشور ایران در حوزه وقوع بلایای طبیعی است.
صمدی، علت اصلی افزایش میزان جابجایی های جدید در این بازه زمانی را وقوع سیل در چندین استان کشور عنوان نمود که به سبب ناگهانی بودن این فاجعه طبیعی، تعداد زیادی از ساکنین این مناطق تحت تاثیر قرار گرفتند، اضافه کرد: علاوه بر آن بخش عمده ای از جابجایی های سال ۲۰۱۷ نیز در اثر وقوع زلزله ناگهانی در غرب کشور بود که منجر به ویرانی های گسترده و آوارگی عده زیادی از ساکنین این مناطق شد.
دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران اشاره کرد: بدین جهت مساله محیط زیست و تغییر اقلیم و نقش آن در جابجایی و مهاجرت مردم می بایست در اسناد فرادستی و برنامه های کلان کشور مدنظر قرار گیرد. اگرچه در بعضی از اسناد مانند سند چشم انداز ۱۴۰۴، سند ملی آمایش سرزمین، برنامه ششم توسعه کشور و سایر اسناد و برنامه های کشور به موضوع صیانت از محیط زیست و تغییر اقلیم توجه شده است، اما بطور مستقیم به موضوع مهاجرت های ناشی از تغییرات اقلیمی پرداخته نشده است. بدین سبب لزوم توجه به این مساله بایستی در دستور کار سیاست ها و برنامه های کلان کشوری قرار گیرد.
تخلیه شهرها به سبب اثرات ناشی از تغییر اقلیم
دبیر کارگروه مهاجرت های الزامی و پناهجویی رصدخانه مهاجرت ایران در پاسخ به این پرسش که آیا در گذشته شهرهایی از ایران بوده که به سبب تغییرات اقلیم بطور کامل تخلیه شده باشند، اظهار داشت: در ضمن سالیان گذشته خیلی از روستاها در کشور در اثر خشکسالی و سایر نتایج ناشی از تغییرات اقلیمی، نبود فرصت های شغلی و از دست رفتن معیشت روستاییان، خالی از سکنه شده اند. بااینکه درباب تعداد روستاهای تخلیه شده، آمار متقن و قابل اتکایی در کشور وجود ندارد، اما خالی از سکنه شدن روستاها واقعیتی غیرقابل انکار است که در این میان نبایستی از نتایج تغییر اقلیم غافل شد.
وی افزود: نکته دیگر این است که صرف برجسته کردن نقش تغییرات اقلیمی و یا محیط زیستی در مهاجرت باتوجه به دو دیدگاه اصلی که دراین زمینه وجود دارد کار آسانی نیست؛ چونکه طرفداران دیدگاه کثرت گرایی یا ماکسیمالیستی براین باورند که فشارهای محیط زیستی بطور مستقیم در جابجایی انسان ها نقش دارد. به عبارت دیگر در کنار سایر عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و غیره، نباید از نقش محیط زیست بعنوان یک عامل مستقل اثرگذار در مهاجرت و جابجایی غافل شد.
صمدی افزود: در مقابل طرفداران دیدگاه اقلیت گرایی یا مینیمالیستی معتقدند که فشارهای محیط زیستی کمترین تاثیر را در جابجایی انسان ها دارد. طرفداران این دیدگاه معتقدند که مهاجرت پدیده ای پیچیده و چند لایه است که به تنهایی نمی تواند ناشی از عامل محیط زیستی باشد. هم اکنون، خیلی از پژوهشگران ماکسیمالیست تلفیقی از استدلال های ماکسیمالیستی و مینیمالیستی را بیان می کنند. در نتیجه، تمایز بین هر دو دیدگاه تا حدودی مبهم است.
وی افزود: اما درباب این مساله که آیا تا حالا شهری در ایران به جهت تغییرات اقلیمی و یا فشارهای محیط زیستی خالی از سکنه شده است، باید ادعا کرد که بااینکه آمار جمعیت شهرهای ایران در دوره های مختلف بنا به دلیلهای مختلف افزایش یا کم شده است، اما بطور قطع نمی توان اظهار داشت که شهری فقط بنا به دلیلهای فشارهای محیط زیستی و یا اقلیمی در ایران خالی از سکنه شده است؛ چونکه باتوجه به دیدگاه اقلیت گرایان، عامل اقلیم را نمی توان به تنهایی بعنوان عامل محرکه مستقیم برای مهاجرت و یا جابجایی افراد دانست و سایر دلیلهای نیز ممکنست در انگیزه های مهاجرتی افراد اثرگذار باشند.
منبع: pooleman.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب